Kontakt
Urząd Miasta Krakowa
Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego
ul. Wielopole 17A , 31–072 Kraków
pl en

Teraz

Zespół Kraków Heritage
19.03.2023
Teraz Teraz
Czy architektura lat 90. XX wieku i przełomu tysiącleci może być uznawana za dziedzictwo? I czym w ogóle jest dziedzictwo? Czymś stałym, czy przeciwnie – podlegającym ciągłym zmianom?

Podobnie jak w przypadku całej kultury, dziedzictwo – jako kulturowe dzieło teraźniejszości – powstaje pod wpływem mody: kolejne teraźniejszości nieustannie wymyślają nowe przeszłości, aby zaspokoić zmieniające się potrzeby odbiorców.

Gregory Ashworth

Zmiany okresu transformacji ustrojowej zbiegły się z końcem modernizmupoczątkiem postmodernizmu w architekturze. Początki kapitalizmu i zmiana modelu ekonomicznego przyniosły więcej kolorów, niekonwencjonalnych detali, a także coś, co teoretyk ruchu postmodernizmu Charles Jencks nazwał „ironią i grą z odbiorcą”. Wartość architektury lat 90. i późniejszych pozostaje jednocześnie nierozpoznana poza wąskim kręgiem badaczy i specjalistów –  a już na pewno jest nierozpoznana jako dziedzictwo.

AMERYKAŃSKI SEN NAD WISŁĄ

To były czasy, o których jedni woleliby zapomnieć, a inni darzą narastającym sentymentem. Zwariowane zestawienia kolorów, niedobory środków i materiałów przekładające się często na gorszą jakość wykonania, potężna fascynacja zachodnim konsumpcjonizmem i pierwsze centra handlowe. W kontrze do stonowanych bieli epoki modernizmu (bądź też jak powszechnie uważano – smutnej szarzyzny schyłku Polski Ludowej) powstawał nowy świat, którego głównym punktem odniesienia były globalizacja i nastawienie na sukces.

Spacer po Krakowie lat 90. i późniejszych to ćwiczenie architektonicznej wyobraźni. Bardziej bowiem niż indywidualne estetyczne odczucia liczy się tu kronikarski zapis epoki ze swoją własną historią, historią, która za kilkadziesiąt lat będzie już definiowana – jak wszystko, co wcześniej – w kategoriach dziedzictwa. Nie, historia nie skończyła się w 1989 roku, jak chciał Francis Fukuyama. Głośna awantura, jaka towarzyszyła wyburzeniu kultowego dla wielu mieszkańców Wrocławia budynku domu towarowego Solpol w 2022 roku najlepiej odzwierciedla ciągle zmieniające się trendy i perspektywy.

 

SZLAKIEM ARCHITEKTURY POSTMODERNIZMU W KRAKOWIE

W schyłkowym okresie PRL i na początku lat 90. w Krakowie powstało przynajmniej kilka budynków, które wejdą do kanonu architektury postmodernizmu w Polsce. To chociażby naładowany skomplikowaną religijną symboliką obiekt Wyższego Seminarium Duchownego Księży Zmartwychstańców w Dębnikach, z charakterystyczną, rozdartą szczeliną fasadą główną i łukowymi otworami okiennymi, które wedle zamysłu architektów nawiązują do… jaskiń zamieszkiwanych przez pierwszych chrześcijan. To także wybudowane w latach 1985 – 1995 Osiedle Centrum E w Nowej Hucie projektu Romualda Loeglera, uzupełniające lukę po części „Starej” Nowej Huty niezrealizowanej w oryginalnym założeniu i wchodzące z nią w interesujący dialog.

Inny przykład wartościowej architektury sakralno-mieszkalnej tego okresu stanowi osiedle przy ul. Św. Wojciecha z kościołem parafialnym jego imienia w dzielnicy Bronowice. Ważnym budynkiem użyteczności publicznej lat 90. jest siedziba Radia Kraków (zwana niekiedy przez mieszkańców z sympatią „Wiadrem Kraków”), dopełniająca międzywojenne założenie Alei Trzech Wieszczów.

Na kronikarskie odnotowanie zasługują pierwsze doświadczenia Krakowa z architekturą centrów handlowych. Kompleks handlowy francuskiej sieci Géant z sąsiadującym budynkiem Parku Wodnego i kompleksem Multikina przy ul. Dobrego Pasterza symbolizują epokę, w której amerykański sen zawitał nad Wisłę.

ARCHITEKTURA DLA KULTURY

Bardzo ważnym aspektem zmiany, jakie przyniosły nowe czasy była architektura instytucji kultury. Kraków ma tutaj na swoim koncie pionierską realizację, która wyznaczyła standardy dla podobnych realizacji w całej Polsce. W 1994 r. charakterystyczny, falujący dach budynku projektu Araty Isozakiego przykrył nowy dom Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, powstałego z inicjatywy Andrzeja Wajdy i Krystyny Zachwatowicz. Budynek stworzył nową jakość w architekturze publicznej w Polsce i zapoczątkował proces zwracania się miasta ku rzece.

Kolejne lata przebiegły pod znakiem niekonwencjonalnych realizacji biura Ingarden & Ewý Architekci wpisujących się w kontekst historycznego centrum Krakowa. Realizację obchodów programu Europejskiej Stolicy Kultury w 2000 roku uświetniło otwarcie niewielkiego pawilonu, domykającego przestrzeń Placu Wszystkich Świętych przy ul. Grodzkiej i nazwanego imieniem Stanisława Wyspiańskiego – wybitnego polskiego artysty czasu secesji. Za ideą tego obiektu również stoi reżyser Człowieka z marmuru.

Ozdobą Pawilonu Wyspiańskiego są trzy niezrealizowane za jego życia witraże z wizerunkami ważnych postaci w historii Polski. W 2013 roku naprzeciw budynku dawnych koszar austriackich przy ul. Rajskiej, funkcjonującego od lat jako biblioteka powstał natomiast Małopolski Ogród Sztuki – wielofunkcyjna przestrzeń kulturalna z charakterystycznym, zadaszonym patio służącym jako główne wejście.

PIERŚCIEŃ INSTYTUCJI KULTURY

Pierścień instytucji kultury na prawym brzegu Wisły uzupełniły w kolejnych latach przynajmniej dwa wartościowe budynki. Obiekt Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie powstał w 2011 roku na części terenów dawnej Fabryki Oskara Schindlera w poprzemysłowym Zabłociu. Budynek projektu Claudio Nordiego został przykryty przemysłowym, szedowym dachem który stał się symbolem tej ważnej krakowskiej instytucji kultury.

Z kolei w 2014 r. budynek dawnej elektrowni w dzielnicy Podgórze przy ul. Nadwiślańskiej został „przykryty” abstrakcyjną bryłą projektu IQ2 Konsorcjum, przeobrażając się w Cricotekę – Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora. Wizjoner teatru XX wieku doczekał się w ten sposób trwałego upamiętnienia w reprezentacyjnej przestrzeni Bulwarów Wiślanych. W przyszłości strategię rewitalizacji prawobrzeżnego Krakowa domknie budynek Planeta Lem: Centrum Literatury i Języka w dawnym składzie solnym przy ul. Na Zjeździe, którego patronem będzie Stanisław Lem – wybitny pisarz, filozof i futurolog przez większość życia związany z Krakowem.

Najciekawsze zrealizowane w ostatnich latach obiekty instytucji kultury w Polsce, w tym wybrane przykłady z Krakowa gromadzi album Form Follows Freedom. Architektura dla kultury w Polsce 2000+ wydany przez Międzynarodowe Centrum Kultury.

ZIELEŃ I PODEJŚCIE KRAJOBRAZOWE

Odpowiedzią na wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi jest nabierająca znaczenia troska i uwaga o jakość terenów zielonych w mieście. Wyspecjalizowana miejska jednostka – Zarząd Zieleni Miejskiej – programowo zajmuje się rewaloryzacją kolejnych parków oraz działaniami na rzecz pozyskiwania dla miasta nowych terenów zielonych. W ostatnich latach odnowiono m.in. Park Krakowski przy Alei Trzech Wieszczów, powstały nowe tereny zielone na południu miasta układające się w przyszłe „Planty Podgórskie”. Wyzwaniem dla miasta jest zagospodarowanie strategicznie położonych terenów dawnego kamieniołomu Zakrzówek, który po zakończeniu wydobycia wapienia stał się w latach 90. rzadkiej urody jeziorem z czystą, błękitną wodą.

Uwaga dla zieleni zbiega się z rozwojem podejścia do dziedzictwa podkreślającego aspekt krajobrazowy. W rekomendacji UNESCO dot. historycznego krajobrazu miejskiego (Historic Urban Landscape) z 2011 roku dziedzictwo miejskie rozumiane jest holistycznie jako „nawarstwianie się wartości wynikających z dawnych i współczesnych kultur oraz nagromadzenie tradycji i doświadczeń, uznawanych w całej ich różnorodności”. W skład tych tradycji wchodzi zarówno szeroko rozumiane dziedzictwo niematerialne, jak i wpisane w historię miasta parki czy obszary zieleni urządzonej – integralny element krajobrazu miasta.

DZIEDZICTWO PRZYSZŁOŚCI

W ostatnich latach Kraków przeżywa dynamiczny rozwój urbanistyczny. To jedno z niewielu miast w Polsce ze stale rosnącą populacją – mimo negatywnych wskaźników i prognoz demograficznych dla całego kraju. Jest jeszcze za wcześnie, by orzekać, co z dorobku obecnych pokoleń krakowian zostanie w przyszłości uznane za dziedzictwo. Jedno jest pewne – odpowiedzialność, jaka spoczywa na nas za kształtowanie krajobrazu miasta i jego zrównoważony rozwój jest dziś nawet większa niż kiedyś.

Tekst powstał częściowo w oparciu o materiały zgromadzone na internetowym portalu Krakowski Szlak Modernizmu. Pod tym linkiem odnaleźć można „Pomoszlak” – szlak architektury okresu po 1989 roku w Krakowie.

Aktualności
Kraków upamiętnia twórcę „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”

Kraków upamiętnia twórcę „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”

Zespół Kraków Heritage
13.09.2023
Życiorys Mariana Dąbrowskiego (1878-1958) mógłby być tematem na niejeden film. 27 września pod Pałacem Prasy odbędzie się uroczystość jego upamiętnienia.
Przyszłość przeszłości. Jak Kraków świętuje 45-lecie wpisu na Listę UNESCO?

Przyszłość przeszłości. Jak Kraków świętuje 45-lecie wpisu na Listę UNESCO?

Krzysztof Żwirski
25.08.2023
45. rocznica wpisu Krakowa na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO to dobra okazja, żeby pokazać długą drogę, jaką miasto przeszło od 1978 roku. A także – odpowiedzieć na pytanie: czy dzisiejszy Kraków stać na równie ambitny pomysł na siebie, jak niemal pół wieku temu?
Miasto pisane na nowo, czyli o Krakowskim Szlaku Modernizmu

Miasto pisane na nowo, czyli o Krakowskim Szlaku Modernizmu

Krzysztof Żwirski
26.06.2023
„Przewodnik po architekturze Krakowa XX wieku” można rozumieć jako zaproszenie do odkrywania „własnego” Krakowa. Tego spoza turystycznych folderów, w którym toczy się faktycznie codzienne życie jego mieszkańców.
Konserwacja Ołtarza Wita Stwosza z Nagrodą Europa Nostra 2023!

Konserwacja Ołtarza Wita Stwosza z Nagrodą Europa Nostra 2023!

Zespół Kraków Heritage
13.06.2023
Komisja Europejska i Europa Nostra ogłosiły dzisiaj laureatów Europejskiej Nagrody Dziedzictwa / Nagrody Europa Nostra 2023. W tym roku 30 wyjątkowych dokonań na polu dziedzictwa z łącznie 21 państw zostało uhonorowanych tym najwyższym europejskim wyróżnieniem. Wśród tegorocznych laureatów w kategorii Konserwacja znalazł się Ołtarz Wita Stwosza w bazylice Mariackiej w Krakowie.
„Czarna Sztuka” – 550 lat druku na ziemiach polskich

„Czarna Sztuka” – 550 lat druku na ziemiach polskich

Krzysztof Żwirski
02.06.2023
W 1844 roku podczas przesuwania jednego z regałów w Bibliotece Jagiellońskiej na ziemię zsunęła się niepozorna kartka papieru. Gęsto zadrukowana na jednej stronie gotyckimi czcionkami, okazała się być najstarszym znanym na chwilę obecną drukiem w Polsce.
Dziedzictwo a jakość życia – konkurs na film o Krakowie dla mieszkańców

Dziedzictwo a jakość życia – konkurs na film o Krakowie dla mieszkańców

Zespół Kraków Heritage
24.04.2023
Dziedzictwo a jakość życia – konkurs na film o Krakowie dla mieszkańców
Zwrot ku lokalności

Zwrot ku lokalności

Krzysztof Żwirski
28.03.2023
Czy antykwariat w starej aptece na Zwierzyńcu może być miejscem równie wartym wspomnienia w przewodnikach, jak pobliskie kamienice Talowskiego czy doroczny odpust na Emaus?
Przez Kraków do Europy Środka

Przez Kraków do Europy Środka

Krzysztof Żwirski
28.03.2023
W prostej obserwacji, że Kraków dzieli od Warszawy podobna odległość, co od trzech innych stolic Środkowej Europy – Wiednia, Budapesztu i Bratysławy – kryje się o wiele więcej, niż geograficzny fakt.
Kraków

Nie, to nie jest wszystko, co da się powiedzieć o Krakowie. Dziedzictwo to zbiór otwarty – to my wypełniamy je znaczeniami!

Korzystając z tej witryny, zgadzasz się na korzystanie z plików cookie. Możesz zmienić ustawienia dotyczące plików cookie w dowolnym momencie, a także dowiedzieć się więcej na ich temat