Design w Krakowie
Kraków od wieków należy do modnych miast Polski i Europy – dosłownie i w przenośni. Dzisiaj jest bez wątpienia miejscem, które kształtuje wrażliwość estetyczną dzięki wielu inicjatywom związanym z modą i dizajnem oraz niezwykłej architekturze. Stanowi też centrum kreatywnych działań, które wpisują się w światowe trendy związane z lokalną produkcją czy zrównoważonym rozwojem w duchu ekologii.
Kraków przez wieki pełnił rolę ośrodka władzy państwowej i zarazem centrum ekonomicznego Polski. Przypomina o tym okazały budynek Sukiennic – prawdziwa perła architektury – przykuwający wzrok w centralnym punkcie Rynku Głównego. Jego początki sięgają lokacji Krakowa w 1257 roku i już wkrótce potem pełnił rolę, którą dzisiaj można by określić mianem ważnej dla regionu „galerii handlowej”. Swoje kramy prowadzili tu przede wszystkim kupcy handlujący suknem, od którego pochodzi nazwa budynku, a także towarami luksusowymi, głównie tkaninami: jedwabiem, bławatem, złotogłowiem.
To z nich szyto często wystawne stroje, które zakładali królewscy urzędnicy i patrycjusze, a później również zamożne krakowskie mieszczaństwo. Przez wieki ulice Krakowa należały do najbardziej modnych w Polsce, nierzadko dorównując w tym wymiarze innym europejskim stolicom. Sukiennice znajdują się w gronie krakowskich skarbów architektury, które uczyniły miasto jednym z najpiękniejszych w Europie.
Królewski dwór przyciągał do miasta to, co w minionych epokach uważano za modne. Dzięki królowej Bonie, która pochodziła ze znakomitego włoskiego rodu Sforzów, do zamku na Wawelu w XVI wieku trafiła koronka klockowa – dziś znajduje się ona na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego i została zauważona przez UNESCO, co potwierdza, że należy do europejskich skarbów. Wiele podobnych przedmiotów dowodzących wspaniałych tradycji rzemiosła artystycznego miasta oraz regionu możecie odkryć w bogatych zbiorach krakowskiego Muzeum Etnograficznego.
Wnętrza okazałych mieszkań i pałaców przez wieki wypełniały autentyczne perełki aspirujące do miana sztuki użytkowej. Legenda krakowskich zbiorów, znajdujących się na półkach mieszczańskich szaf i kredensów, wykraczała daleko poza granice miasta, stanowiąc podwaliny tego, co dziś określa się pojęciem „dobry dizajn”. Dorobek ten stał się niewyczerpanym źródłem inspiracji dla współczesnych projektantów, czerpiących z bogactwa miasta, a zwłaszcza z jego historii i tożsamości. Można go także odnaleźć również u tutejszych antykwariuszy i kolekcjonerów, wśród których warto szczególną uwagę zwrócić na zbiory rodziny Sosenków, a zwłaszcza na salon Katarzyny Sosenko, pełen wspaniałego vintage designu oraz precjozów pamiętających blask minionych epok.
SZTUKA I RZEMIOSŁO
Spotkanie sztuki i rzemiosła to fenomen, który w drugiej dekadzie XXI wieku stał się jedną z wizytówek polskiej myśli kreatywnej. Kraków na tej mapie zajmuje istotne miejsce – artystyczna atmosfera, wysoko oceniane uczelnie artystyczne i niewyczerpana energia młodych twórców zrodziły wiele fascynujących inicjatyw. Ich sukcesy odbiły się szerokim echem, co potwierdzają „success stories” innowacyjnych brandów oraz ich twórców.
Warto zwrócić szczególną uwagę na marki związane z modą, jak MISBHV, Pat Guzik, Mapaya, Vanda Novak, Lobos czy The Shoemaker, w ramach której Michał Wojewodzic tworzy prawdziwe dzieła sztuki obuwniczej. W Krakowie działają prężnie studia związane z dizajnem, jak te należące do Jadwigi Husarskiej, Olgi Dąbrowskiej i Adama Grocha czy Wojciecha Morsztyna. To tutaj powstały związane z modą i dizajnem start-upy, jak HEY DOG Co. (autorskie akcesoria dla psów) czy Estimote (beacony, czyli czujniki komunikujące się ze smartfonami wykorzystywane np. w sklepach).
Lokalna społeczność kreatywnych twórców często skupia się w makerspace’ach, czyli kreatywnych przestrzeniach z narzędziami pracy artystycznej i rzemieślniczej, które stały się prawdziwymi ogniwami twórczej energii.
Do chętnie odwiedzanych należą m.in. FabLab Kraków na os. Uroczym, FabLab Małopolska przy ul. Królewskiej czy Centrum Szkła i Ceramiki przy ul. Lipowej. Możecie tu postawić pierwsze kroki w artystycznym lub rzemieślniczym fachu, rozwinąć swój pomysł lub odnaleźć bratnie dusze, które również kochają to, co określa się mianem „art & craft” (sztuka i rzemiosło).
SZTUKA DO RZECZY
Energia drzemiąca w świecie dizajnu i mody została dostrzeżona przez władze miasta. W 2018 roku uruchomiono projekt Sztuka do Rzeczy, który skupiając inicjatywy i wydarzenia związane ze sztuką użytkową, nawiązuje do bogatej tradycji Krakowa.
Co roku w drugiej połowie listopada dzięki zaangażowaniu Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego odbywa się cykl imprez pokazujących, jak istotną rolę we współczesnym społeczeństwie pełni dobry dizajn rozumiany jako sztuka użytkowa, moda czy planowanie przestrzeni. Na przestrzeni ostatnich lat mogliśmy wziąć udział w takich wydarzeniach, jak konferencja Element Urban Talks, Zaprojektowanych – Krakowskich Spotkaniach z Dizajnem, Strefie Debiutów Forum Designu, Targach Nówka Sztuka, Festiwalu Otwarte Mieszkania czy Targach Vintage i Retro Kogel Mogel.
KREATYWNE WIBRACJE
Spójrzmy na listę miejsc związanych z modą i dizajnem w Krakowie. Możemy zarówno odwiedzić butiki dużych marek przy Rynku Głównym i w jego okolicach, jak i zagłębić się w plątaninę uliczek fascynującej dzielnicy Kazimierz, by odkrywać lokalne butiki, sklepy vintage oraz pracownie rzemieślników.
Legendą owiana jest pracownia założona po drugiej wojnie przez Józefa Turbasę, a kontynuowana przez jego syna Jerzego. „Linia kroju musi być piękna” – mawiał mistrz krawiectwa, któremu w latach 60. ubiegłego wieku stanowisko pierwszego krojczego w paryskim domu mody zaproponował sam Pierre Cardin. W trudnych czasach komunizmu ubrania od Turbasy dawały krakowianom poczucie obcowania z rzemiosłem najwyższej próby, a zarazem pozwalały zapomnieć o przygnębiającej rzeczywistości i pustkach na sklepowych półkach. U Turbasy, prawdziwego artysty w swoim fachu, ubierały się często wybitne osobowości, jak Anna Polony, Andrzej Wajda, Czesław Miłosz, Stanisław Lem czy Tomasz Stańko. To właśnie w smokingu od Turbasy reżyser „Ziemi obiecanej” i „Katynia” odbierał statuetkę Oscara.
Opowieść o marce MISBHV, tworzonej dziś przez Natalię Maczek i Tomasza Wirskiego, to przykład spektakularnego, międzynarodowego sukcesu. Dynamicznie rozwijający się brand z Krakowa dzięki kreatywnemu podejściu do projektowania stał się rozpoznawalny w wielu krajach. Prezentował kolekcje na tak uznanych wydarzeniach, jak New York Fashion Week czy Paris Fashion Week, a ubrania krakowskiej marki zakładały takie gwiazdy, jak Rihanna, Bella Hadid czy Kylie Jenner, co dowodzi, że polski dizajn potrafi wyznaczać światowe trendy.
Jeśli zwracacie szczególną uwagę na ekologię, powinniście poznać Pat Guzik, absolwentkę cenionej Szkoły Artystycznego Projektowania Ubioru SAPU z Krakowa. Należy ona do najbardziej kreatywnych polskich projektantów, a w swoich pracach łączy nowoczesne spojrzenie na modę z proekologicznym podejściem określanym terminem sustainable fashion. Nazwisko projektantki rozbrzmiewa mocnym echem nie tylko w Polsce. W 2017 roku wygrała EcoChic Design (teraz: Redress Design Awards) – światowy konkurs mody zrównoważonej w Hongkongu. Pat pokazuje swoje kolekcje podczas London Fashion Week czy Berlin Fashion Week, a jej ubrania – tworzone we współpracy z ilustratorem Mateuszem Kołkiem – można kupić w concept store’ach w wielu krajach.
Niepozorne podwórko przy ul. Rakowickiej kryje biuro uwielbianego przez polskie gwiazdy brandu Vanda Novak tworzącego autorskie obuwie. Jego projektantka i autorka Dominika Nowak studiowała w Paryżu w słynnym Studiu Bercot, a później projektowała buty m.in. dla marek Trussardi czy Jimmy Choo. Od kilku lat z sukcesami rozwija Vandę Novak, która nazwę odziedziczyła po babci projektantki i jest metaforą ważnych dla Dominiki pojęć – umiłowania światowych trendów, sztuki tworzenia pięknych przedmiotów oraz lokalnego rzemiosła.
To w Krakowie – w Szkole Artystycznego Projektowania Ubioru SAPU oraz w Akademii Sztuk Pięknych – studiowała znakomita ilustratorka Elena Ciuprina, która dziś mieszka w Mediolanie, jest gościem największych pokazów mody i współpracuje z tak słynnymi markami, jak Fendi, Casadei, MaxMara czy Bvlgari. Ilustracje Eleny wzbudzają zachwyt największych nazwisk świata mody.
Marka Hey Dog Co. tworzy autorskie ręcznie wykonywane akcesoria dla psów. Lokalny brand okazał się międzynarodowym sukcesem: obroże i smycze z Krakowa noszą psy na całym świecie, od całej Europy, przez Amerykę, Azję, po Australię. Unikalny dizajn stworzony przez projektantkę Annę Pirowską, absolwentkę SAPU, okazał się globalnym sukcesem i pokazał, że w psim świecie też można poczuć ducha mody.
Kamienica przy ul. Floriańskiej kryje pracownię marki Claudius, którą stworzył Klaudiusz Iciek. W stylowym, przypominającym angielskie kluby wnętrzu możemy przymierzyć marynarki i garnitury, które wyróżniają wysokiej jakości materiały o wyszukanych wzorach. Jeśli ktoś poczuje chęć na mocniejszą zmianę wizerunku, może udać się piętro wyżej, gdzie mieści się autorska pracownia fryzjerska Claudius Scissor.
Magia krakowskiej atmosfery inspiruje nowe pokolenie działających tu młodych projektantów mody i dizajnu, wśród których warto szczególną uwagę zwrócić na cenioną projektantkę obuwia Ankę Letycję Walicką, Monikę i Patryka Łobosów (torebki Lobos), Magdalenę Tekieli, Walerię Tokarzewską-Karaszewicz, Annę Załucką-Kuczerę, wyróżnianego międzynarodowymi nagrodami dizajnera Wojciecha Morsztyna, Igę Węglińską, Katę Haratym, Piotra Popiołka, Michała Wójciaka, Sandrę Stachurę, Annę Marię Zygmunt, Klaudię Klimas czy Laurę Filip, która prowadzi własne atelier w Wiedniu. Jeśli kochacie oryginalne nakrycia głowy, powinniście odwiedzić butik Le Szapo przy ul. Stradomskiej, w którym panuje – za sprawą właścicieli – prawdziwie polsko-francuska atmosfera. W krakowskiej SAPU uczyła się także znakomita kostiumografka Karolina Luisoni, która wygrała konkurs na projekt kostiumu do filmu Luca Bessona „Valerian i miasto tysiąca planet”, a na co dzień pracuje dla opery w Lozannie.
MAGIA ARTYSTYCZNYCH ZAKUPÓW
Szukacie miejsca, w którym można kupić niebanalne prezenty? Wyjątkowym punktem na mapie modnego Krakowa stała się ul. Józefa, położona w sercu artystycznej dzielnicy Kazimierz. Jej naznaczone historią mury to przystań dla wielu kreatywnych inicjatyw. Warto zaglądnąć zwłaszcza do niezwykle urokliwego butiku Mapaya stworzonego przez Martynę i Daza Wilde’ów, aby odbyć niespodziewaną podróż w egzotyczne zakątki Dalekiego Wschodu. Zafascynowane tamtejszym bogactwem kulturowym małżeństwo stworzyło unikalną, autorską markę ubrań i akcesoriów tworzoną w ścisłej współpracy z azjatyckimi rzemieślnikami.
Niemal naprzeciwko zadomowiła się Anna Gregory, projektantka zakochana w chłodnych klimatach, przenosząca do Krakowa powiew skandynawskiego minimalistycznego dizajnu. Nieco dalej można odkryć niszową perfumerię Lulua, a także butiki z ręcznie wykonywaną biżuterią Blazko, Alma Curiosa czy Deccoria (także z ubraniami i ceramiką). Jeśli lubicie połączenie sztuki i rzemiosła, wiele intrygujących przedmiotów odnajdziecie w Coffee Garden, gdzie obok żywych roślin kupicie makramy, ceramikę i rękodzieło skórzane. Proponuję też złożyć wizytę w Slow Fashion Cafe przy ul. Kalwaryjskiej w położonym na drugim brzegu Wisły Podgórzu, by nie tylko wypić dobrą kawę, ale przede wszystkim odbyć jeden z tutejszych kursów szycia. A jeśli zapuścicie się w zaułek na rogu ul. Gazowej i Bocheńskiej, odkryjecie nowoczesny butik streetwearowej marki The Hive.
Stąd niedaleko do niedawno wyremontowanej ul. Krakowskiej, gdzie przy wygodnym, szerokim trotuarze odnajdziemy lokalne zakłady rzemieślnicze, często o wieloletniej tradycji. Nieco dalej, przy ul. Stradomskiej, zadomowił się kultowy butik IdeaFix, gdzie można kupić modę i dizajn od młodych projektantów. To jedno z najstarszych miejsc tego typu w Krakowie, które od wielu lat aktywnie wspiera lokalnych dizajnerów.
Jeśli ktoś lubi poznawać nowe marki w niezobowiązującym klimacie, powinien odwiedzić targi mody niezależnej Kiermash, stworzone przez Izabelę Chyłek i Mateusza Kaczana. W rozsianych po mieście przestrzeniach (zmieniają się regularnie, dzięki czemu możemy odkrywać zarówno zabytkowe budynki, jak i nowoczesne hale) kilka razy w roku spotykamy się zwykle z około stu lokalnymi twórcami mody, biżuterii i dizajnu. Wycieczka na Kiermash stanowi również znakomitą okazję do nawiązania fascynujących znajomości.
Fani vintage’u powinni oznaczyć w swoim kalendarzu niedziele – tego dnia o poranku plac Nowy na Kazimierzu oraz nieodległy bazar przy Hali Targowej zamieniają się w targi staroci od wielu lat chętnie odwiedzane przez krakowian. Na straganach wśród rozłożonych na chodniku stoisk można wyszperać prawdziwe perełki, często z bogatą historią, nie płacąc wcale astronomicznych sum.
AKADEMICKA KREATYWNOŚĆ
Wydział Form Przemysłowych działający od 1964 roku w ramach Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – najstarszej wyższej uczelni artystycznej w Polsce – wykształcił wiele pokoleń znakomitych polskich dizajnerów i projektantów wnętrz. Nawiązuje on do bogatej tradycji założonego w 1913 roku stowarzyszenia Warsztaty Krakowskie, które przed stuleciem z międzynarodowymi sukcesami łączyło ścieżki artystów oraz rzemieślników, tworząc nową jakość polskiej sztuki dekoracyjnej.
Andrzej Pawłowski, założyciel Wydziału Form Przemysłowych, który należał do słynnej II Grupy Krakowskiej i Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych, nazywany bywa polskim prekursorem sztuki organicznej. W swojej twórczości łączył sztuki czyste z użytkowymi, podążając za doskonałymi formami tworzonymi przez naturę. Projektował wiele przedmiotów codziennego użytku, m.in. meble, aparaty telefoniczne, sprzęty fabryczne i rolnicze, a nawet fotele samochodowe dla Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej, pracował również dla Muzeum Narodowego w Krakowie oraz Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. A w zabytkowym budynku wydziału przy ul. Smoleńsk 9 zobaczyć możemy zawsze intrygujące prace aktualnych studentów ASP.
Na polu edukacji artystycznej związanej z dizajnem dynamicznie działają także Wydział Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego oraz Szkoła Wnętrz i Przestrzeni organizująca co roku w listopadzie Zaprojektowanych – Krakowskie Spotkania z Dizajnem, festiwal odwiedzany przez ważne osobowości projektowania, jak Dorota Koziara, Tomek Rygalik czy Marek Cecuła.
W dziedzinie edukacji mody rewolucja nastąpiła w latach 90., kiedy powstała prywatna Szkoła Artystycznego Projektowania Ubioru SAPU należąca do Krakowskich Szkół Artystycznych. Pionierskie miejsce nauki dla przyszłych projektantów mody, biżuterii i obuwia, założone przez małżeństwo Joannę i Jerzego Gawłów, należy do najlepszych szkół w Polsce, co potwierdzają prestiżowe nagrody – Honorowa Złota Nitka oraz Habitus Baltija. SAPU jest również miejscem, w którym możemy wziąć udział w kreatywnych warsztatach związanych z projektowaniem mody, dizajnu oraz architekturą wnętrz. Warto odwiedzić budynek Krakowskich Szkół Artystycznych przy ul. Zamoyskiego 52, by oglądać organizowane tu regularnie wystawy dotyczące mody, projektowania wnętrz (Szkoła Wnętrz i Przestrzeni) czy artystycznej fotografii (Szkoła Kreatywnej Fotografii).
SAPU w partnerstwie z miastem od kilkunastu lat organizuje Cracow Fashion Week – największe wydarzenie mody w Małopolsce, skupione na promowaniu nowych talentów, lokalnego dizajnu oraz ekologii. Co roku w marcu Kraków odwiedzają ważni goście z Polski i zagranicy, by oglądać kolekcje dyplomowe szkoły i młodych projektantów ze świata, dyskutować o współczesnych trendach oraz przekonywać, że moda stanowi część dziedzictwa kultury. Kolekcje, które oglądamy w czasie efektownych pokazów pokazują, że tworzenie ubrań przełamuje bariery językowe i staje się globalnym narzędziem komunikacji społecznej.
ŚWIETLANA PRZYSZŁOŚĆ
Przed dizajnem i modą rysuje się niezwykle ciekawa przyszłość. W budynku dawnego Hotelu Cracovia, naprzeciwko Gmachu Głównego Muzeum Narodowego, ma powstać nowe muzeum dizajnu i architektury. Dzięki inicjatywie Andrzeja Szczerskiego, dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie, miasto zyska nowoczesną instytucję, która będzie nie tylko prezentować eksponaty muzealne, ale także inspirować i kreować, a zarazem tworzyć przestrzeń spotkań dla lokalnej społeczności związanej z projektowaniem.
Ten klimat można już poczuć w budynku Cracovii, należącym dziś do Muzeum Narodowego, od kilku lat działa tu bowiem showroom Forum Designu założony przez Dinę de Białynia Woycikiewicz – kupimy w nim wiele produktów od polskich artystów, projektantów i rzemieślników. Showroom jest również centrum wydarzeń, takich jak warsztaty czy spotkania z osobowościami projektowania.
ARCHITEKTONICZNA PODRÓŻ PRZEZ EPOKI
Kraków należy do najpiękniejszych miast Europy, bogate dziedzictwo architektoniczne łącząc z nowymi, spektakularnymi realizacjami. Miasto zwróci uwagę wszystkich, którzy bez pamięci zakochują się w miejscach, gdzie przeszłość przecina się z teraźniejszością. Począwszy od Wawelu, przez kościół Mariacki, Sukiennice, Rynek Główny, układ urbanistyczny Starego Miasta, po klimatyczne zaułki Kazimierza i Podgórza – każda niemal cegła okazuje się świadkiem płynącej historii. Pokazują też wielki talent pracujących w Krakowie architektów, wśród których wymienić należy m.in. Bartolomea Berrecciego, Tadeusza Stryjeńskiego, Karola Knausa, Teodora Talowskiego czy Adolfa Szyszko-Bohusza.
Wybitny dramaturg i poeta Stanisław Wyspiański działał również jako dizajner, architekt czy nawet urbanista: projektował meble, wnętrza, budynki (głośny plan przebudowy wzgórza wawelskiego nazwany Akropolis) czy olśniewające witraże – te ostatnie odnajdziemy m.in. w nowoczesnym Pawilonie Wyspiańskiego pełniącym rolę miejskiej galerii sztuki.
W Nowej Hucie, powstałej w czasach komunizmu dzielnicy robotniczej przylegającej do kombinatu hutniczego, powstały niezwykle interesujące realizacje z nurtu architektury socrealistycznej: budynki przy placu Centralnym i alei Róż, Kino Świt czy Kino Światowid (dziś mieści się tu Muzeum Nowej Huty). W swojej najstarszej części dzielnica stanowi doskonale przemyślany układ urbanistyczny, który wyszedł spod ręki Tadeusza Ptaszyckiego. To także dzięki swej estetycznej specyfice Nowa Huta cieszy się kultowym statusem, w dużej mierze z uwagi na kontrast wobec historycznego centrum miasta. Stała się też kolebką wielu działań artystycznych o wyrazistym lokalnym i społecznym wymiarze prowadzonych m.in. przez Teatr Łaźnia Nowa, Teatr Ludowy czy Nowohuckie Centrum Kultury.
Architektura modernistyczna zajmuje szczególne miejsce na mapie miasta. Liczne, często spektakularne realizacje przypominają o tym, jak wielką wartość wnosi w przestrzeń miasta ten nurt nie tylko w wymiarze wizualnym, ale również społecznym. W różnych częściach Krakowa znajdziemy potwierdzające to przykłady związane z pracami znakomitych architektów, jak Witold Cęckiewicz, Janusz Ingarden czy Romuald Loegler.
Miłośnicy nowoczesnych brył też poczują się w Krakowie jak w domu. Uwagę powinni zwrócić na budynki Muzeum Manggha (autorstwa Japończyka Araty Isozakiego, Krzysztofa Ingardena, Jacka Ewý i biura JET Atelier), Centrum Kongresowego ICE Kraków (ponownie współpraca pracowni Ingarden & Ewý oraz Araty Isozakiego), inspirowanej twórczością Tadeusza Kantora Cricoteki według projektu konsorcjum IQ2 (nsMoonStudio i Biuro Architektoniczne Wizja), TAURON Areny Kraków (Piotr Łabowicz-Sajkiewicz, Marcin Kulpa i Wojciech Ryżyński) czy Małopolskiego Ogrodu Sztuki (Krzysztof Ingarden). Niedługo Krakowowi przybędzie jeszcze futurystyczny, ale doskonale wkomponowany w miejską tkankę budynek – Planeta Lem. Centrum Literatury i Języka (konkurs na projekt wygrali JEMS Architekci) nawiązujące do twórczości polskiego mistrza fantastyki.
Moda, dizajn i architektura czują się w Krakowie doskonale. Można je odkrywać – podobnie jak uroki samego miasta – wielokrotnie, poznając piękne przedmioty, ale przede wszystkim fascynujące osobowości – zarówno te historyczne, jak i te współczesne. Kraków, będąc miastem pięknej formy, od wieków inspiruje w dziedzinie mody, dizajnu i architektury.
Tekst: Rafał Stanowski
Artykuł powstał na potrzeby projektu Kraków Culture.
Opracowanie tekstu: zespół Kraków Heritage
