Od 1978 roku (historyczny wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO) Kraków stał się aktywnym członkiem kilkunastu międzynarodowych organizacji, które zajmują się ochroną i zarządzaniem dziedzictwem.

Liga skupia miasta historyczne z całego świata, obecnie jest to 129 miast z 65 krajów i regionów (stan na listopad 2022). Jej siedziba mieści się w Kioto.

Zgodnie ze statutem LHC, celem tej organizacji jest zapewnienie pokoju dla przyszłych pokoleń, pogłębianie porozumienia między narodami dzięki wymianie wiedzy i doświadczeń oraz wspieranie rozwoju miast historycznych. LHC proponuje różnorodne inicjatywy i realizuje międzynarodowe projekty, promując ponadgraniczny i konstruktywny dialog między miastami historycznymi.

Prezydent Krakowa znajduje się wśród członków Rady Dyrektorów LHC na lata 2022-2026.

Konferencje LHC odbywają się co dwa lata w różnych miastach sieci. Spotkanie w Krakowie miało miejsce w 1998 roku pod hasłem „Dziedzictwo i rozwój miast historycznych”.

Ostatnia, 18. Światowa Konferencja Ligi odbyła się w listopadzie 2022 roku w koreańskim mieście Andong. Na jej zakończenie uczestnicy przyjęli dokument pn. Deklaracja pokoju i solidarności, który jest aktualnym przesłaniem, jakie Liga Miast Historycznych wysyła w świat jako apel o pokój i współpracę jako narzędzia rozwiązywania konfliktów.

Europa Nostra skupia dziś ponad 250 organizacji członkowskich z 40 krajów i jest uznawana za komplementarny wobec UNESCO głos społeczeństwa obywatelskiego Europy na rzecz dorobku kulturowego kontynentu. Organizacja z siedzibą w Hadze prowadzi ścisłą współpracę z instytucjami Unii Europejskiej, lobbując za tworzeniem narzędzi finansowania dla najcenniejszych obiektów dziedzictwa kulturowego Europy.

Europa Nostra prowadzi głośne medialnie kampanie, takie jak program 7 zagrożonych zabytków (7 Most Endagerred Programme), przyznaje prestiżowe nagrody European Heritage Awards, utrzymuje ścisłe stosunki z instytucjami Unii Europejskiej, zabiegając o uwagę i środki na konkretne działania ochronno-konserwatorskie.

Kraków w Europa Nostra

Kraków jest od lat aktywnym członkiem federacji. Znalazło to szczególny wyraz w decyzji o utworzeniu w Krakowie Europa Nostra Heritage Hub – regionalnego centrum organizacyjno-doradczego organizacji na Europę Środkową. Hub powstał w 2022 roku w skutek umowy podpisanej przez Prezydenta Miasta Krakowa Jacka Majchrowskiego i prezydenta wykonawczego Europa Nostra, prof. Hermanna Parzingera.

To pierwsze z kilku regionalnych ośrodków Europa Nostra na naszym kontynencie. Decyzja o utworzeniu ośrodka była nie tylko wyrazem międzynarodowego uznania dla dziedzictwa Krakowa, jednego z pierwszych miast wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, ale też aktywności środowisk konserwatorskich, muzealnych oraz lokalnych organizacji pozarządowych zajmujących się dziedzictwem materialnym i niematerialnym.

Zwycięzcą ogłoszonego przez miasto konkursu na prowadzenie Hubu w latach 2022-2025 zostało Towarzystwo Miłośników Zabytków i Historii Krakowa – jedna z najstarszych polskich organizacji pozarządowych, z metryką sięgającą 1897 roku. Siedziba ośrodka znajduje się w zabytkowej kamienicy przy ul. św. Jana 12, będącej zarazem siedzibą Towarzystwa.

Celami Europa Nostra Heritage Hub w Krakowie są rozwój sieci partnerów pozarządowych w regionie Europy Środkowej, identyfikowanie przypadków dziedzictwa zagrożonego i lobbing na rzecz jego ochrony na forum europejskim, a także promowanie i wdrażanie nowoczesnych praktyk w zarządzaniu dziedzictwem kultury w kontekście celów polityki klimatycznej UE.

Liga skupia miasta historyczne z całego świata, obecnie jest to 129 miast z 65 krajów i regionów (stan na listopad 2022). Jej siedziba mieści się w Kioto.

Zgodnie ze statutem LHC, celem tej organizacji jest zapewnienie pokoju dla przyszłych pokoleń, pogłębianie porozumienia między narodami dzięki wymianie wiedzy i doświadczeń oraz wspieranie rozwoju miast historycznych. LHC proponuje różnorodne inicjatywy i realizuje międzynarodowe projekty, promując ponadgraniczny i konstruktywny dialog między miastami historycznymi.

Prezydent Krakowa znajduje się wśród członków Rady Dyrektorów LHC na lata 2022-2026.

Konferencje LHC odbywają się co dwa lata w różnych miastach sieci. Spotkanie w Krakowie miało miejsce w 1998 roku pod hasłem „Dziedzictwo i rozwój miast historycznych”.

Ostatnia, 18. Światowa Konferencja Ligi odbyła się w listopadzie 2022 roku w koreańskim mieście Andong. Na jej zakończenie uczestnicy przyjęli dokument pn. Deklaracja pokoju i solidarności, który jest aktualnym przesłaniem, jakie Liga Miast Historycznych wysyła w świat jako apel o pokój i współpracę jako narzędzia rozwiązywania konfliktów.

Działania ICOMOS nakierowane są na szeroko zakrojoną promocję nowoczesnych teorii, metodologii i naukowych technologii w ochronie architektoniczno-archeologicznego dziedzictwa ludzkości. W ramach organizacji funkcjonują komitety narodowe w poszczególnych krajach oraz komitety specjalistyczne (np. komitet ds. podwodnego dziedzictwa kulturowego czy komitet ds. zarządzania dziedzictwem archeologicznym).

To właśnie ICOMOS jest głównym doradcą UNESCO w sprawie wpisywania kolejnych obiektów na Listę Światowego Dziedzictwa. W Polsce działa Polski Komitet Narodowy Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.

Kraków należy do Komitetu Narodowego Rady Ochrony Zabytków ICOMOS od 1995 roku. Przystąpienie Krakowa do Komitetu miało na celu m.in. zintensyfikowanie udziału międzynarodowych specjalistów zrzeszonych w ICOMOS w pracach konserwatorskich na terenie Krakowa (m.in. konserwacja witraży w Kościele Mariackim), a także otworzenie nowej płaszczyzny wymiany informacji dotyczących prawidłowych zasad i technik konserwatorskich.

Dawny związek miast Hanzy – Liga Hanzeatycka – aktywnie działał od XIII do XVI w. i jednoczył około 200 miast europejskich. Nie była to jedynie organizacja handlowa – Liga krzewiła idee samorządu miejskiego, humanizmu, solidarności społecznej, wzajemnej pomocy.

Nie każdy wie, że w czasach swojej największej świetności Kraków był miastem hanzeatyckim. Miasto pod Wawelem stanowiło najdalej na południe wysunięty przyczółek tej słynnej średniowiecznej organizacji, kojarzonej przede wszystkim z rejonem Morza Północnego i Bałtyckiego. Związek Hanzy miał znaczny wpływ na wzmocnienie struktur demokratycznych w społeczeństwie polskim, umożliwiając korzystanie z doświadczeń partnerów – miast zachodnioeuropejskich.

Celem odtworzonego związku jest promocja dziedzictwa miast hanzeatyckich, ukazywanie ich kulturowych połączeń, współpraca i wymiana doświadczeń w zakresie turystyki, kultury, ekologii, edukacji i gospodarki. W ramach Nowej Hanzy bardzo aktywnie funkcjonuje projekt „Młodej Hanzy”, w której uczestniczy młodzież szkół średnich oraz studenci.

Kraków przystąpił do Nowej Hanzy w 2001 roku. Związek zrzesza obecnie 210 miast z Belgii, Danii, Holandii, Estonii, Łotwy, Rosji, Białorusi, Francji, Wielkiej Brytanii, Islandii, Norwegii, Szwecji, a przede wszystkim z Niemiec (127) i jest jedną z największych międzynarodowych organizacji miast na świecie. Podobnie jak w średniowieczu na czele organizacji stoi nadburmistrz Lubeki. Spośród polskich miast Nowej Hanzy szczególnie aktywną rolę odgrywa obok Krakowa – tak samo jak za złotych lat związku – Gdańsk.

W czasach średniowiecznych przedstawiciele miast hanzeatyckich spotykali się corocznie na zjazdach. Nowa Hanza wróciła do tej tradycji. Coroczne spotkania podczas Dni Nowej Hanzy, organizowane przez jedno z miast członkowskich, mają charakter średniowiecznego jarmarku, w trakcie którego miasta mają możliwość zaprezentowania się na stoiskach promocyjnych oraz poprzez udział w programie kulturalnym (koncerty, wystawy, itp.). Zjazdowi towarzyszą również różnego rodzaju konferencje i seminaria tematyczne, głownie o tematyce gospodarczej i ekologicznej. W 1997 roku gospodarzem Dni Nowej Hanzy był Gdańsk.

To pionierskie przedsięwzięcie, które wyszło naprzeciw globalnym zmianom w postrzeganiu dziedzictwa. Program promuje miasta przez pryzmat ich kulturalnej tożsamości. W centrum zainteresowania trafiają zatem nie tyle zabytki, ile właściwe dla konkretnych miast tradycje artystyczne i dziedzictwo niematerialne.

Tytuły Miast Kreatywnych UNESCO przyznawane są w siedmiu dziedzinach: literatura, muzyka, film, rzemiosło artystyczne i sztuka ludowa, wzornictwo, gastronomia oraz sztuki wizualne.

Celem programu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat znaczenia kultury i jej prorozwojowego potencjału, sprzyjanie powstawaniu innowacyjnych praktyk, a także zwiększanie dostępu i uczestnictwa w kulturze, zwłaszcza dla grup zmarginalizowanych.

Obecnie sieć zrzesza niemal 300 miast na całym świecie.

Kraków – Miasto Literatury UNESCO

W 2013 roku Kraków dołączył do Sieci Miast Kreatywnych jako pierwsze nieanglojęzyczne i siódme na świecie Miasto Literatury UNESCO. Wybór literatury jako dziedziny kreatywności szczególnie związanej z Krakowem był dość oczywisty.

Miasto Szymborskiej, Miłosza i Lema posiada wielowiekowe tradycje związane z literaturą i książką. Tu powstawały pierwsze druki na ziemiach polskich, tu uniwersytet od średniowiecza kształtował elity kulturalne Europy Środkowej, tu odciskały swój ślad kolejne nurty i tendencje w literaturze – od fermentu artystycznego Młodej Polski, przez burzycielskie koncepcje Awangardy Krakowskiej, po powojenny tygiel intelektualny kształtowany przez środowiska „Tygodnika Powszechnego”, Znaku czy „Przekroju”.

Dzisiejszy Kraków to czołowy w kraju ośrodek wydawniczy, miejsce największych w Polsce targów książki i rozpoznawalnych na świecie festiwali, miasto o żywej i aktywnej scenie literackiej.

Program KMLU

W wyniku tytułu powstał kompleksowy, miejski program promocji czytelnictwa, wsparcia środowisk twórczych i lokalnego rynku książki pod nazwą Kraków Miasto Literatury UNESCO (KMLU). Stale modernizowana jest największa w kraju sieć bibliotek miejskich (56 filii), rozwijane są literackie festiwale, a XVI-wieczny Pałac Potockich przy Rynku Głównym przez cały rok gości literackie wydarzenia najróżniejszego typu.

Szczególnym osiągnięciem programu jest stworzenie systemu wsparcia lokalnego rynku książki – małych księgarni, wydawców publikujących książki związane z Krakowem (poprzez temat lub przez osobę ich autorów), tłumaczy czy – last but not least – początkujących autorów i autorek, dla których prowadzony jest całoroczny program kursów kreatywnego pisania.

Strategicznym projektem programu KMLU jest Planeta Lem. Centrum Literatury i Języka – przyszłe literackie centrum Krakowa, z multimedialną wystawą stałą poświęconą twórczości Stanisława Lema.

Ramy programu Kraków Miasto Literatury UNESCO określa uchwała Rady Miasta Krakowa z 2016 roku [link].

Organizatorem programu KMLU jest Miasto Kraków, a jego realizatorem – KBF.

Pozostałe polskie Miasta Kreatywne UNESCO

Do sieci należą w Polsce oprócz Krakowa cztery miasta: w 2015 r. Katowice otrzymały tytuł w dziedzinie muzyki, a w 2017 r. Łódź – w dziedzinie filmu, w 2019 r. Wrocław – w dziedzinie literatury i w 2021 r. Gdynia – w dziedzinie filmu.

• Strona internetowa Krakowa – Miasta Literatury UNESCO

Sieć skupia partnerów, którzy projektują, planują i realizują strategie na rzecz klimatu w swoich społecznościach, oraz wdrażają innowacyjne inicjatywy (przykładem jest nowa grupa zadaniowa ds. zmian klimatu ds. zasobów kulturowych w Kalifornii).

Sieć służy również jako narzędzie wspierania angażowania sektora dziedzictwa w inne międzynarodowe platformy klimatyczne, takie jak partnerstwo UNFCCC z Marrakeszu na rzecz działań w dziedzinie klimatu na świecie.

Przystępując do Sieci członkowie deklarują, że popierają wizję współpracy nakreśloną w Protokole Uzgodnień oraz będą działać zgodnie z zakresem określonym w TOR (Terms of Reference).

Sieć powstała w 2019 r. Kraków był jednym z 70 podmiotów założycielskich organizacji.

Dla miast historycznych, bogatych w zasoby dziedzictwa ta zmiana stanowi tak szanse rozwoju, jak i zagrożenia dla zasobów dziedzictwa.

W latach 2018-2021 Kraków wziął udział w innowacyjnym projekcie Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie, Politechniki Mediolańskiej i Uniwersytetów w Pafos i Hull pn. Heritage Opportunities/Threats Within Mega-Events in Europe (HOMEE).

Celem realizowanego w międzynarodowym partnerstwie projektu było lepsze zrozumienie relacji pomiędzy mega-eventami i polityką ochrony dziedzictwa kulturowego oraz wpływ dużych wydarzeń na miasta bogate w zasoby dziedzictwa.

Karta mega-eventów w miastach dziedzictwa

Podczas projektu analizowano doświadczenia miast wyróżniających się intensywnym życiem festiwalowym było seminarium, podczas którego ogłoszono Kartę mega-eventów w miastach dziedzictwa.

Dokument zawiera zasady i wskazówki mające umożliwić miastom wykorzystanie szeregu możliwości generowanych przez wielkie wydarzenia, jak również minimalizację ryzyka związanego z ich organizacją. Karta HOMEE podejmuje szereg aspektów fenomenu mega-eventów – poczynając od nowego sposobu wykorzystania przestrzeni zabytkowych, przeciwdziałania przeciążeniu obiektów historycznych, po zmiany w sposobie rozumienia i postrzegania miejsc dziedzictwa.

Dokument identyfikuje również najważniejsze wyzwania, które mega eventy stawiają przed samorządem lokalnym, a także przed organizatorami wydarzeń.