Biblioteki

„Ale książki będą na półkach, dobrze urodzone – z ludzi, choć też z jasności, wysokości” – pisał krakowski noblista Czesław Miłosz o dziwnej, jakże ludzkiej przypadłości, jaką jest pasja gromadzenia książek. Mimo powszechnej cyfryzacji biblioteki pozostają miejscami pogłębiania wiedzy i zwykłej intelektualnej przyjemności. Spośród różnych miast Europy Środkowej Kraków ma szczęście być domem dla wielu najwyższej klasy książkowych pamiątek po kreatywności poprzednich pokoleń. Zobaczmy je razem!

„JAGIELLONKA” I BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIE

Co roku od października do czerwca populację Krakowa współtworzy 200 tys. studentów. Podąża za nimi oferta bibliotek rozmaitych uniwersytetów, z których wiele posiada zbiory o dużym znaczeniu dla dziedzictwa niematerialnego.

Bezdyskusyjnie najważniejszą biblioteką Krakowa jest Biblioteka Jagiellońska. Unikatowe zasoby rodzimych starodruków i status biblioteki obsługującej najstarszą polską uczelnię wyższą czynią popularną „Jagiellonkę” jedną z dwóch bibliotek w kraju o statusie narodowym. Oznacza to, że w świetle prawa do biblioteki trafiają dwa egzemplarze każdej oficjalnie wydanej książki w języku polskim.

Biblioteka szczyci się bogatym historycznym księgozbiorem, którego powstanie było związane z działalnością uniwersytetu. W jej zbiorach biblioteki znajduje się rękopis przełomowego dla dziejów nauki traktatu De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskich) Mikołaja Kopernika z roku 1543. “Jagiellonka” gromadzi również najcenniejsze zabytki języka polskiego i literatury, m.in. pochodzący z 1408 roku zapis Bogurodzicy, pieśni wojennej rycerstwa polskiego z 1408 roku, rękopisy Jana Długosza, a także Liber viginti atrium, czyli Księgę Dwudziestu Sztuk z rzekomym odciskiem łapy szatana. W jej zbiorach znajdziemy autograf słynnego Scherzo E-dur Fryderyka Chopina, pierwodruk Wesela Stanisława Wyspiańskiego, dzieł Ignacego Jana Paderewskiego i Stanisława Moniuszki.

Zobacz skan rękopisu O obrotach ciał niebieskich w wirtualnych zasobach Biblioteki Jagiellońskiej

Biblioteka weszła też w posiadanie tzw. Biblioteki Pruskiej „Berlinki”. To zbiór najcenniejszych zabytków europejskiej kultury – Dzieła Pruskiej Biblioteki Państwowej, ewakuowane w latach II wojny światowej z Berlina z obawy przed bombardowaniami i odnalezione później na Dolnym Śląsku przez polskich muzealników. W kolekcji znajduje się kilkaset manuskryptów muzycznych, w tym ponad sto partytur Mozarta, kilkadziesiąt Beethovena i Bacha, a także Brahmsa, Haydna, Schuberta, Schumanna, Mendelssohna, oraz listy Lutra, Dürera, Leibniza, Goethego, Kleista, braci Grimm, Hegla, Alexandra von Humboldta i jego brata Wilhelma.

Od początku swojego istnienia Biblioteka Jagiellońska zajmowała skrzydło najstarszego, gotyckiego obiektu Collegium Maius. W okresie międzywojennym została przeniesiona do nowego, modernistycznego gmachu przy Alejach Trzech Wieszczów projektu Wacława Krzyżanowskiego. W latach 90. XX wieku dobudowano do niego nowe, nowoczesne skrzydło od strony ulicy Oleandry.

BIBLIOTEKI KLASZTORNE

Ważnym czynnikiem rozwoju Krakowa i całej Europy Środkowej były w średniowieczu klasztory, w tym przede wszystkim działalność prowadzona przez zakony benedyktynów i cystersów. Klasztory jako miejsca odosobnienia i modlitwy w równym stopniu pełniły rolę kulturotwórczą, przekazując innowacje z innych krajów i gromadząc wiedzę.

Biblioteki klasztorne Krakowa to swoiste kapsuły czasu wypełnione bezcennymi znaleziskami. Najciekawsze i najcenniejsze zbiory zgromadzono w bibliotekach klasztorów ojców Karmelitów na Piasku i w najstarszym polskim klasztorze benedyktynów w Tyńcu. Chlubą zbiorów krakowskich karmelitów jest 317 XV-wiecznych inkunabułów i stworzone jeszcze przed epoką druku antyfonarze (księgi liturgiczne) sprowadzone w XIV wieku z Pragi. Biblioteka tynieckich benedyktynów nie miała szczęścia do historycznej ciągłości – w 1816 cesarz austriacki rozwiązał opactwo i na długie lata bezcenny klasztor popadł w ruinę. Obecne 60 tys. woluminów to efekt iście benedyktyńskich poszukiwań rozproszonych zbiorów i późniejszych darowizn.

BIBLIOTEKI JAKO SPUŚCIZNA ARYSTOKRACJI

XIX-wieczny Kraków szczególnie upodobały sobie rodziny szlacheckie, sytuując w nim duchową stolicę narodu sztucznie podzielonego granicami trzech zaborów. Bezcenne pamiątki rodowe ulokowała w tym czasie rodzina Czartoryskich, tworząc nie tylko pierwsze na ziemiach polskich publiczne muzeum ze słynnymi obrazami Leonardo da Vinci, Rembrandta i zaginionym później portretem Rafaela Santiego, ale dając początek Bibliotece Książąt Czartoryskich. Blisko 70 tys. druków i 3 tys. rękopisów z rodowej kolekcji uległo co prawda rozproszeniu po klęsce powstania listopadowego i konfiskacie rodzinnego majątku w Puławach, ale 50 lat później znalazły swój dom w przekazanym na ten cel przez władze Krakowa Arsenale Miejskim. Obecnie biblioteka stanowi oddział Muzeum Narodowego w Krakowie z siedzibą przy ul. Św. Marka 17.

PRYWATNE BIBLIOTEKI

Liczne wybitne postaci kultury, dla których miał szczęście być domem Kraków zgromadziły pod Wawelem pokaźne zbiory książek. Do legendy przeszła bibliofilska pasja profesora krakowskiej polonistyki, Henryka Markiewicza, który przez 80 lat zebrał w prywatnym mieszkaniu 40 tys. książek, w tym wiele pierwodruków i rzadkich wydań czasopism z XIX wieku. Po śmierci profesora biblioteka znalazła swój dom w… Szczecinie, ale takie miejsca jak mieszkanie Czesława Miłosza przy ul. Bogusławskiego do dziś wypełniają oryginalne zbiory i rękopisy pokazujące całą rozpiętość zainteresowań byłych mieszkańców. Możliwość przeglądania książek, w których swoje notatki kreślił autor Zniewolonego umysłu, wzbogaconych niekiedy odręcznymi dedykacjami jego przyjaciół to przeżycie nie dające się porównać z niczym innym. Mieszkanie, w którym w latach 1993-2004 mieszkał Miłosz znajduje się pod opieką KBF.

Ciekawym pomysłem na odtworzenie prywatnej przestrzeni pracy człowieka, który poświęcił życie kulturze jest biblioteka prof. Mieczysława Porębskiego w Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK. W odtworzonym w skali 1:1 pokoju wybitnego historyka sztuki znajduje się kilka tys. książek odzwierciedlających jego humanistyczne pasje. Aranżacją przestrzeni bezpośrednio przyległej do biblioteki muzeum zarządzał osobiście syn profesora.

W SIECI BIBLIOTEK

Współczesny Kraków to miejsce niespotykanej w kraju koncentracji bibliotek publicznych, zaspokajających bieżące potrzeby mieszkańców w różnych pokoleniach, w tym społeczności studenckiej. Największą w Polsce siecią bibliotek miejskich może się poszczycić Biblioteka Kraków, zarządzająca 57 filiami na terenie całego miasta. Innym ważnym adresem dla bibliofili jest Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie zlokalizowana w budynku dawnych austriackich koszar przy ul. Rajskiej. Ozdobą drugiej z bibliotek jest zorientowana na młodszego odbiorcę Arteteka z atrakcyjnymi zbiorami komiksów, książek o sztuce współczesnej, gier planszowych i elektronicznych i filmów.

Krakowskie biblioteki publiczne wypożyczają w sumie ponad 4 miliony książek rocznie. Gdyby przyłożyć to do liczby mieszkańców, wyszłoby na to, że przeciętny krakowianin wypożycza 4 książki w ciągu roku! Rzeczywistość wygląda oczywiście nieco inaczej, niż w liczbach – ale nie da się ukryć, że Kraków ma biblioteki we krwi.

Strona internetowa Biblioteki Jagiellońskiej

Strona internetowa Biblioteki Kraków